En sık görülen doğumsal anomalilerden biri olan club foot, ayaklardan biri ya da her ikisinin birlikte içe dönük olduğu bir doğumsal anomalidir. Halk arasında çarpık ayak ya da yumru ayak olarak bilinen bu durumun tıp literatüründeki ismi pes ekinovarustur (PEV). Sık görülen doğumsal anomalilerden biri olan çarpık ayak deformitesinin çoğu zaman sebebi bilinmez, yani idiopatiktir.
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Nedir?
Çarpık ayak, genel tanımı ile, yeni doğmuş bebeğin tek yada çift taraflı olarak ayağındaki şekil ve fonksiyon bozukluğu ile karakterize edilen doğumsal bir kusurdur. Yaklaşık her 1000 doğumda bir görülen bir rahatsızlıktır. Hasta olan ayak ucu, bilekten itibaren içe ve aşağı doğru dönmüş ve ayak tabanındaki kavis artmıştır. Sanki parmaklar ve topuk bir şeyi yakalamak ister gibi öne doğru kıvrılmıştır. Deformiteye bağlı olarak ayak, farklı şiddette şekilleri olmakla beraber, bazen o kadar şiddetli şekilde dönmüştür ki, ayak sanki baş aşağı duruyor gibidir. Elinizle ayağı normal pozisyonuna getirmeye çalışsanız da, bunu başaramazsınız. Tek ya da her iki tarafta olabilen, bazen farklı doğumsal anomaliler ile beraber bulunabilen bu durum, tedavi edilmezse, çok ciddi yürüme ve görüntü bozukluğu ile sonuçlanacaktır. Kendi haline bırakılabilecek ve düzelmesi beklenebilecek bir durum değildir. Hipokrat zamanından beri kayıtlarda balmumu kıvamındaki alçılarla tedavi edildiği ve eski Mısır kayıtlarında bu hastalığa ait resimlerin çizildiği görülmüştür. Günümüzde sayıları az da olsa, bazı başarılı futbol oyuncuları, buz pateni sporcuları ve film aktörlerinin bebeklik döneminde bu rahatsızlığın hafif formlarını geçirdiği bilinmektedir.
.jpg)
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Belirtileri Nelerdir?
Gebelik döneminde, anneye yapılan ultrasonografi ile gebeliğin 18 ila 21. haftalarda bu durum saptanabilir. Doğumdan hemen sonra şekil bozukluğu ile de kendini fiziksel olarak gösterir. Çarpık ayağa doğumsal kalça çıkığı ve spina bifida (Genellikle bel bölgesinde, omuriliğin arkasındaki, kemik yapının oluşumundaki eksiklik) gibi bazı anomaliler de eşlik edebilir. Hastalık, olguların yarısında tek ayağı tutarken diğer yarısında her iki ayağı da tutmaktadır. Tek tarafa ait ayak tutulumunda sağ ayakta sol ayaktan biraz daha sık görülür. Etkilenen ayak, diğerine göre biraz küçük ve daha az hareketlidir. Ayak sırtı ve tabanındaki cilt yapısındaki katlanma ve çizgilenme, normalin dışında bir görünüme sahiptir. Hasta ayak tarafındaki baldır kasları, genellikle daha az gelişmiştir. Ayaktaki deformasyon görüntüsü, yeni doğan bir bebek için ne kadar kötü olsa da, bebek bundan henüz ağrı duymayacaktır; çünkü bu pozisyona alışmıştır. Şikâyetler, ayağa kalkmaya çalıştığı ya da adımlamaya başladığı zaman kendini gösterecektir. Bu bebekler, ayaklarının dış kısmına ya da ayak sırtına basarak yürümeye çalışır. Eğer hala müdahale edilmediyse, ayağın dış yan bölgesinde nasırlar, ayak eklemlerinde deformiteler, artritler ve ilerleyici şekil bozuklukları ortaya çıkar. Bu sebeple tedavi seçeneklerine, ilk haftalardan itibaren mümkünse bir pediatrik ortopedi uzmanı tarafından başlanmalıdır.
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Nedenleri Nelerdir?
Pes ekinovarus deformitesinin çoğunluğu idiopatiktir, yani sebebin ne olduğu tespit edilemez. Yapılan bazı istatistiksel çalışmalara göre çarpık ayak deformitesinin genetik temeli olabileceğini ile ilgili tespit edilen bazı özellikler şunlardır:
- Erkeklerde, kızlara göre iki kattan daha fazla oranda görüldüğünü ortaya çıkarmıştır.
- Genetik açıdan Monozigotik, yani tek yumurta ikizleri, eş genoma sahip olsalar da, sadece üçte birinde her iki bebekte bu durum ortaya çıkmaktadır. Çift yumurta ikizlerinde ise bu oran çok daha da düşüktür.
- Trizomi 18 gibi kromozomal bozukluklar
- 1.derece akrabalarda bu rahatsızlığın bulunması
- Bebeğin gebelik esnasında içinde yüzmüş olduğu amniyon sıvısının az olduğu durumlar,
- Gebelikte erken dönemde, 11-12. haftalarda amniyosentez yapılması,
- Annenin gebelik sırasında sigara alkol ya da uyuşturucu gibi maddeler kullanması,
- Bazı ülkelerde, sivrisineklerle gebelik döneminde bebeğe bulaşabilen Zika virüsü de, hastalığı artıran riskler arasındadır.
Yine hastalığın gelişimi hakkında öne sürülen teorilerden bazıları ise şunları içerir:
- Spina bifida gibi, nöromüsküler yapıyı etkileyen bozukluklar, amniyon sıvısı azlığı gibi sebeplerden dolayı, ayakların yeteri kadar rahim içinde hareket edememesi
- Ayaklarda bulunan tendon ve kas liflerinin anormal fibrozisi ve kısalığı
- Ayak kemik ve eklemlerinde gelişim anomalileri
- Ayakları besleyen, özellikle ön tibia arterinin dallarındaki bozukluklar
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Hastalık Çeşitleri Nelerdir?
Çarpık ayak hastalığı, ayaklardaki bükülmenin yönü ve açısına göre sınıflandırılır. Ayak bileği ve ayak ön kısmındaki bükülmelerin yönleri, birlikte yada tek olabilmektedir. Ayağın ön kısmı, taban yüzü ile beraber yada sadece açısal olarak içe yada dışa dönebilir. Ayak bilek eklemine göre ise ayak yukarı ve geriye doğru, yani tibia kemiğine (bacağın ön yüzüne) yaklaşacak şekilde yöneldiği gibi, ayak aşağı doğru tibiadan uzaklaşacak şekilde de büküldüğü formları bulunmaktadır. En sık görülen formu talipes ekinovarus ismindeki, ayağın aşağı ve içe, ayak parmaklarının da, ayak tabanına doğru kıvrıldığı tiptir. Genelde bu şekilde doğan bebeklerde ek bir hastalık bulunmaz, sadece ayaklar etkilenmiştir.
Hastalığın şiddeti,
- Ayağın bükülmesindeki yumuşaklık ve sertliğe,
- Çarpık ayağa eşlik eden başka bir anomalinin var olup olmamasına,
- Tek yada her iki ayağın tutulumuna göre değerlendirilir.
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Tanısı Nasıl Konulur?
Çarpık ayak tanısı, gebelik döneminde ultrasonla konulabileceği gibi, doğumdan hemen sonra da durum fark edilebilir. Çünkü bebeğin ayaklarının dışarıdan da fark edilebilen yukarıda belirttiğimiz özelliklerde tipik bir görüntüsü ve duruşu vardır. Net teşhisi ve hastalığın derecesinin ölçümü için özellikle pediatrik ortopedistler tarafından fizik muayenesi yapılır. Daha sonra ayaklar, radyolojik yöntemlerle görüntülenerek de incelenebilir. Benzer fiziksel görüntüye sahip bazı deformitelerle karışabildiğinden ayırıcı tanısı gereklidir. Club foot deformitesinin sıklıkla karışabildiği durumlar şunlar olabilir:
- Rahim için sıkışma
- Doğum sırasında travma
- Tibia kemiğinin olmaması
Ayırıcı tanısı yapılıp başka bir hastalığa bağlı ayak deformitesi olmadığı anlaşıldığında kesin tanısı konabilir. Rahim içi sıkışma ve doğum travması sonucunda oluşan ayak bükülmeleri, doktor müdahalesi ile kolayca düzeltilebilirken, çarpık ayakta maalesef bu şekilde tedavi mümkün değildir.
Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Pes ekinovarus için tedaviye doğumdan sonraki ilk hafta içinde başlanmalıdır. Tedavinin her basamağında ayağın duruşundaki düzelmeler, doğru alçılama pozisyonları için fotoğraflarla ve gerekirse röntgenlerle kaydedilmelidir.
Bu konuda bilinen Ponseti yöntemi ve Fransız yöntemi olmak üzere iki yaklaşım vardır:
- Ponseti yöntemi: Bebeğin ayağı bir miktar fizyolojik pozisyona getirildikten sonra, uygun yumuşaklıktaki bir alçıya alınır. Her hafta bu alçı çıkarılarak ve ayağa daha uygun bir duruş verilerek yenisiyle değiştirilir. Yaklaşık 2 ay süresince, her hafta bu tekrarlanır. Bazen bu ameliyatsız tedavinin başarısını arttırmak için, son alçı çıkarıldıktan sonra, ayak bileğinin daha da serbest kalması, ayağın sırt kısmına doğru rahat bükülebilmesi amacıyla, ayak topuğunu, baldırdan tutan Aşil dediğimiz vücudun en güçlü tendonunu lokal anestezi altında bir miktar keserek uzatmak gerekir. Sonrasında en uygun pozisyon verilen ayak, Aşil tendonunun iyileşmesi ve ayağın uygun pozisyonunda kalabilmesi için tekrar alçıya alınır. Her alçılama döneminde, kan dolaşımının bozulup bozulmadığı, ayak ısısı, rengi, parmakların hareketleri kontrol edilir.
- Fransız yöntemi: Alçı yerine çok esnek olmayan bantlar ve ateller kullanılır. Fizyoterapist eşliğinde aileye eğitim de verilerek, ayak yine mümkün olan en kısa süre içinde uygun işlevsel pozisyona getirilmeye çalışılır. Alçı kullanmak istemeyen, hareketli huzursuz bebekli aileler için bir alternatiftir.
Her iki tedavi prosedüründe de, eğer çarpık ayak düzelmediyse, ortopedi cerrahları tarafından ayak kemik ve eklem yapıları, en uygun biçime getirilmeye çalışılacaktır. Genelde çarpık ayak için yapılan ameliyatlar, 6 ay ile 1 yaş arasında yapılır. Ayakta şişlik ya da ödem gelişmemesi için ameliyattan sonra bir süre yukarıda tutulur. Ameliyattan sonraki ilk 3 ay için gün boyu devamlı, sonrasında 4-5 yaşına kadar sadece uyurken giymesi gereken özel tasarlanmış çizmeler (Ayak abduksiyon ortezleri) bulunmaktadır. Bu çizmeler birbirlerine belli bir mesafeden ve tabandan metal çubukla tutturulmuştur. Ve çizmeler giyildiği sürece, ayaklara en fizyolojik ve uygun duruşu sağlamaya çalışacaktır. Hastanın bu ortezi giymediği uyanık olduğu zamanlarda da, ayağı daha işlevsel hale getirecek germe egzersizleri, fizyoterapistlerin belirlediği şekilde yapılmalıdır. Şunu da belirtmek gerekir ki, ayağın şekil düzeltme ameliyatının da kendine göre kısa ve uzun vadeli bazı yan etkileri olabilir. Yakın dönemde ameliyat yerinde enfeksiyon, kanama ve kesi bölgesi çevresinde sinir hasarı; uzak dönemde ise ayak eklemlerinde sertleşme, hareket kısıtlılığı ve artrit nadir de olsa gözlenebilir.

Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Tedavisi Ne Kadar Sürer?
Hastalığın şiddetine göre hafif vakalarda Ponseti yada Fransız yöntemi gibi alçılama, stabil bant, atellerle ve fizyoterapi ile ayağa doğru duruş verilerek 3 ay gibi bir süre içinde büyük oranda düzeltilebilir. Çocuk yürümede akranlarına yetişip, onlarla aynı ayakkabıyı giyebilir. Ama hastalığın nüks etme ihtimali olduğu için, 3-4 yaşına kadar bu tedavilere yine de devam edilmelidir. Tedbir amaçlı bu sürenin daha uzun tutulması gerektiğini savunan görüşler de vardır.
Ameliyat gerektiren ağır vakalarda, genelde ameliyat, bebek 6 aylıkken ya da 1 yaşına geldiğinde yapılır. Sonrasında da 3-4 yaşa kadar günün belli saatlerinde, özel çizme ya da atel kullanımı gerektirebilir. Maalesef bazı vakalarda, ileri yaşlarda da devam eden yürüme ve ayak şekil bozukluğu, ayak kısalığı, yada küçüklüğü gibi hastalık sekelleri tedaviye rağmen olabiliyor. Bu hastalar rahat yürüyebilmek için alet ve cihazlar kullanmak zorunda kalabilirler.
Hastalığın tedavisine, özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde uyulmadığı takdirde, rahatsızlığın tekrar nüks etmesi, geri dönmesi de maalesef mümkün. Ailenizde ya da çevrenizde böyle bir ayak duruşu gözlemlediğiniz takdirde, size yakın bir sağlık kuruluşuna müracaat ederek tanı ve tedavi sürecinizi başlatabilirsiniz. Medical Park Hastanelerinde Çocuk Ortopedisi bölümlerinden Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Tedavisi hakkında detaylı bilgi almak için randevu alabilirsiniz.
En Çok Okunan Sağlık Rehberi Yazılarımız
Çocuk Ortopedisi
8.11.2022
8.11.2022
54678
Bu içeriğin geliştirilmesinde Medical Park Yayın Kurulu katkı sağlamıştır.
Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.