👩‍⚕️ Vejetaryen Nedir? Vejetaryen Beslenme Ne Demek?

Vejetaryen beslenme düzeni et, balık ve kümes hayvanları tüketmekten kaçınmayı içerir ve bu beslenme düzenini benimseyen kişilere vejetaryen denir. İnsanlar sağlık, dini inançlar, hayvan popülasyonu konusundaki endişeler, çiftlik hayvanlarında bulunan antibiyotik ve hormondan kaçınma isteği veya çevresel kaynakların aşırı kullanımını önleme isteği gibi birçok nedenden dolayı vejeteryan olabilirler.

Yıl boyunca taze ürünlerin bulunması, vejetaryen yemek seçeneklerinin artması ve bitkisel bazlı beslenmeye sahip ülke mutfaklarının artan etkisi sayesinde vejeteryan beslenme daha cazip ve erişilebilir hale gelmiştir.

Vejetaryen Nedir?

Hayvansal kaynaklı bir veya birden fazla gıda türünün, özellikle de hayvan etinin tüketiminden kaçınan bir beslenme düzeni vejetaryen nedir, sorusunun yanıtını oluşturur. Bitkisel kaynaklı besin tüketimini içeren beslenme tarzıdır. Bu doğrultuda, hayvansal besinler ya sınırlı miktarda ya da hiç tüketilmez. Özellikle kırmızı / beyaz et yemekten kaçınan beslenme şekli, vejetaryen nedir sorusunun en net yanıtını oluşturur.

Vejetaryen, terimi halk arasında ilk kez 1840 civarında, muhtemelen sebze ile beslenen kişinin özelliklerini tanımlayan bir terim olarak kullanılmıştır.

Vejetaryenlik terimi, sonraki yıllarda Batı Avrupa'da ulusal vejetaryen toplulukların ve Uluslararası Vejetaryen Birliği'nin kurulmasıyla popüler hale gelmiştir. Ancak vejetaryen geleneğinin, en eski kayıtların M.Ö. birkaç yüzyıla kadar uzandığı Hindistan'da çok daha eski olduğu sanılmaktadır.

Vejetaryen Beslenme Ne Demek?

Dini ya da kişisel nedenlerin yanı sıra hayvan hakları gibi etik konulardan dolayı hayvansal ürünler tüketmeyi reddeden insanların bitkisel besin ağırlıklı beslenmesi, vejetaryen ne demek sorusuna ışık tutar. Bazı araştırmalar, Kuzey Amerika ve Avrupa'da nüfusun yaklaşık %6 ve %5'inin, Asya'da ise nüfusun yaklaşık %19'unun vejetaryen beslenme düzenini tercih ettiğini göstermektedir. 

Vejetaryen beslenme düzeninin, besin değeri açısından yeterli olmasının dışında aynı zamanda birçok kronik hastalık riskini azaltmanın da bir yolu olduğu kabul edilmektedir. Sağlık açısından çeşitli meyve, sebze ve tam tahılların tüketildiğinden emin olmak önemlidir. Doymuş ve trans yağlar yerine fındık, zeytinyağı ve kanola yağı gibi sağlıklı seçenekler tüketilmelidir. 

Besleyici, az yağlı, bitkisel bazlı gıdalardan dahi çok fazla kalori tüketilmesi halinde sağlıksız şekilde kilo alınacağı bilinmelidir. Bu nedenle porsiyon kontrolü uygulamak, gıda etiketlerini okumak ve düzenli fiziksel aktivitede bulunmak önemlidir.

Vegan ve Vejetaryen Farkı Nedir?

Veganlık, vejetaryenliğin en kısıtlayıcı halidir. Veganlık ve vejetaryenliğin arasındaki fark ise hayvansal ürünlerin tüketilmesindeki çeşitliliktir. Her iki beslenme düzenini benimseyen insanlar da, sağlık veya çevresel faktörlerden dolayı et ve et ürünleri tüketmezler.

Veganlar, et ve et ürünlerinin yanı sıra süt ve süt ürünleri, yumurta gibi tüm hayvansal yan ürünlerle beslenmeyi de reddeder. Sağlıklı yaşam amacının yanı sıra, hayvansal ürünler tüketmenin çevre ve hayvanlar üzerindeki etkisini de göz önünde bulundururlar.

Vejetaryenler, hayvanların tüketilmek üzere öldürülmesine karşı çıkarken; hayvanların yeterli koşullarda tutulduğu takdirde süt ve yumurta gibi hayvansal yan ürünlerin tüketilmesinde bir sakınca görmemektedirler.

Veganların duruma bakış açısı ise farklıdır. Sebebi her ne olursa olsun (yiyecek, giyecek, kozmetik, bilim, eğlence vs.) hayvanların, insanlar tarafından kullanılmasını reddeder. Veganlık bir beslenme düzeninden çok, hayvanların insanların kullanımı için sömürülmesine karşı çıkan bir hayat tarzıdır. 

Vejetaryen Beslenme Nasıl Olur?

Vejetaryen beslenme düzeninde meyve, sebze, tahıl, sağlıklı yağ ve proteinler içeren besinler tüketilmelidir. Etten elde edilemeyen protein; tam tahıllar, baklagiller, tofu gibi protein açısından zengin çeşitli bitkisel besinlerden sağlanmalıdır.

Vejetaryen diyetinde tüketilebilecek sağlıklı yiyeceklere aşağıdaki örnekler verilebilir:

• Meyveler: Elma, muz, çilek, portakal, kavun, armut, şeftali
• Sebzeler: Yeşil yapraklı sebzeler, kuşkonmaz, brokoli, domates, havuç
• Tahıllar: Kinoa, arpa, karabuğday, pirinç, yulaf
• Baklagiller: Mercimek, fasulye, bezelye, nohut
• Kuruyemiş: Badem, ceviz, kaju fıstığı, kestane
• Tohumlar: Keten tohumu, chia vb.
• Sağlıklı yağlar: Zeytinyağı, avokado
• Proteinler: Soya fasulyesi, tofu, buğday gluteni

Hayvansal ürünlerin yenmesini kısıtlayan bir beslenme düzeni olan vejeteryan beslenme düzenini benimseyen insanlar et bazlı beslenen insanlarla karşılaştırıldığında daha az doymuş yağ ve daha düşük kolestrol alırlar.

Buradan yola çıkarak vejetaryenlerin, et bazlı beslenen insanlara göre düşük kan basıncı, düşük LDL (kötü) kolesterol ve düşük vücut kitle indeksine (BMI) sahip olmaları muhtemeldir. 

Vejetaryen Ne Yemez?

Et bazlı beslenmeye sağlıklı bir alternatif olan vejetaryen beslenme, temel olarak bitkisel bazlı gıdalardan beslenmeye odaklanır. Vejetaryen ne yemez, sorusuna verilebilecek en kesin yanıt kısıtlamalara bağlı olarak vejetaryen türlerinin farklılık gösterebildiğidir.

Bu farklılığın ortaya çıkmasındaki temel sebep süt ve süt ürünleri, yumurta ve deniz mahsullerinin diyete dahil edilip edilmediğidir. Veganlıkta kırmızı ve beyaz et, deniz mahsulleri, süt ürünleri, yumurta ve diğer hayvansal gıdalar tüketilmezken diğer vejetaryenlik çeşitlerinde kısıtlamalar daha azdır. Vejetaryen ne demek, sorusuna detaylıca yanıt verebilmek için vejetaryen türlerini incelemek gerekir. 

Vejetaryen Türleri Nelerdir?

Vejetaryen beslenme düzeni çeşitli alt gruplara ayrılır. Vejetaryen türlerine göre vejetaryen ne yemez sorusunun cevabı değişkenlik gösterebilir.

1. Lakto-Ovo Vejetaryenlik

Latince süt (lakto) ve yumurta (ovum) kelimelerinin birleşiminden ortaya çıkan bu terim yumurta, süt, peynir, tereyağı, yoğurt, ekşi krema, dondurma ve diğer süt ürünlerini beslenme düzenine dahil eden; ancak sığır eti, balık, tavuk gibi hayvansal kaynaklı etleri hariç tutan vejeteryanları temsil eder.

Vejeteryanlığın en geleneksel versiyonu olan lakto-ovo vejetaryenliği sağlık açısından olmasa da, dini ve kültürel açıdan benimseyenler de vardır. Örneğin Hinduizm ve Budizm'e inanan insanlar lakto-ovo vejetaryen beslenme düzenini tercih etmektedir.

2. Lakto-Vejetaryenlik

Lakto-vejetaryen beslenme düzenini lakto-ovo vejeteryanlıktan ayıran tek unsur yumurta ve yumurta bazlı ürünlerin diyetten hariç tutulmasıdır. Bu beslenme düzeninde et ve et ürünleri, deniz mahsulleri ve yumurta tüketilmezken peynir, tereyağı, ekşi krema, yoğurt ve dondurma gibi süt ürünleri tüketilebilir.

3. Ovo-vejetaryenlik

Ovo-vejetaryen beslenme düzeninin lakto-ovo vejeteryanlıktan farkı süt ve süt ürünlerinin (peynir, yoğurt, tereyağı vs.) tüketilmemesidir. Ovo kelimesinden de anlaşılacağı üzere yumurta ve yumurtayla yapılmış ürünler diyete dahildir. Yumurtanın protein, omega-3 yağ asitleri ve B12 vitamini bakımından zengin bir besin olduğu bilinmektedir.

4. Yarı-Vejetaryenlik

Bitkisel beslenmenin faydalarını vurgulayan ancak hayvansal ürünleri de zaman zaman tüketen bu beslenme düzeni, vejeteryanlığın en esnek halidir. Yarı-vejetaryenler zaman zaman beyaz et, balık, süt ürünleri ve yumurta tüketebilirler. Yarı-vejetaryenliğin amacı ağırlıkla bitkisel gıdaların tüketilmesi, et ve hayvansal ürünlerin ara sıra dahil edilmesidir.

5. Pesko-Vejetaryenlik

Pesko-Vejetaryen (pesketaryen) beslenme düzeni, balık ve deniz ürünleri tüketiminde bir kısıtlama getirmez. Pesko kelimesinin kökeni İtalyanca balık anlamına gelen “pesce” sözcüğüdür. Bu beslenme düzeninde süt ürünleri ve yumurtanın tüketip tüketilmemesi kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Balık ve deniz ürünlerinin sağlıklı omega-3 yağ asitleri bakımından zengin olduğu bilinmektedir.

6. Veganlık

Vegan beslenme düzeninde, et, kümes hayvanları, balık ve deniz mahsüllerinin yanı sıra, süt ürünleri ve yumurtaya da yer verilmez. Vejetaryen nedir ve vejetaryen ne demek sorusuna cevap olarak verilecek en katı ve kısıtlayıcı vejetaryenlik türüdür. Vegan beslenen insanların bazıları, bal da tüketmezler. Vegan diyeti yalnızca bitkisel besinlere dayanır. Ana beslenme öğeleri meyveler, sebzeler, tahıllar, kuruyemişler ve baklagillerdir. Kısacası vejetaryen ne yemez, sorusuna verilebilecek en geniş yanıt vegan beslenme düzenindedir.

Veganlık sadece bir beslenme düzeni değil, aynı zamanda kişinin günlük hayatını etkileyen bir yaşam tarzıdır. Vegan bir kişi, hayvansal ürünlerin kullanıldığı kozmetik, giyim ve ayakkabı gibi ürünleri satın almaktan kaçınır.

Uzmanlar, vegan diyeti uygulayan kişilere demir, omega-3 yağları, çinko, B12 vitamini ve daha fazlasını içeren belirli mineral ve vitamin takviyeleri almalarını önermektedir.

Sıkça Sorulan Sorular

Balık yiyen vejetaryene ne denir?

Sadece balık yiyenlere pesketaryen denir. Kırmızı et ve kümes hayvanı tüketmeyen peskertayenler, yalnızca deniz ürünleri yer. Sağlık gerekçesi ile bu tarz bir yöntem benimserler. 

Semi vejetaryen kime denir?

Kırmızı et tüketmezken sınırlı miktarda beyaz eti (tavuk ve balık) tüketen kişilere semi vejetaryen denir. Ayrıca süt ve yumurta gibi hayvansal bazlı ürünleri de tüketebilirler. 

 

En Çok Okunan Sağlık Rehberi Yazılarımız

Bu içeriğin geliştirilmesinde Medical Park Yayın Kurulu katkı sağlamıştır.
Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.